Mae Plaid Cymru wedi lansio ei Adroddiad Comisiwn ar ddyfodol Cymru – mae fyny i’r pleidiau eraill nawr

Mae adroddiad 220 tudalen Plaid Cymru o’r enw ‘Cyrchu Annibyniaeth Cymru’  i’w groesawu.

Nid yw'n ddogfen i'w hanwybyddu na'i ddilorni ar unwaith gan wrthwynebwyr gwleidyddol.

Mae adroddiad y Comisiwn yn nodi’n fanwl weledigaeth hir dymor y blaid ar gyfer Cymru hunan-lywodraethol. Mae hefyd yn gyfraniad pwysig i'r sgwrs genedlaethol, er yn anffodus nid yw y drafodaeth ar lefel llywodraethol na swyddogol hyd yma.

Dylai Llywodraeth Lafur bresennol Cymru fod ar flaen y gad yn y ddadl ddatblygol hon. Mae arweinwyr Llafur yn aml yn cyfeirio at yr angen am Gonfensiwn Cyfansoddiadol - wel, hyd yn oed os nad yw un wedi'i sefydlu ar gyfer y DU, yn fwyaf sicr dylid ei ffurfioli yng Nghymru.

Mae Plaid Cymru bellach wedi rhoi ei stondin yn y parth cyhoeddus ac ni all unrhyw un ddweud eto nad ydyn nhw wedi mynd i’r afael â llawer o’r materion sy’n wynebu llywodraethu ein cenedl yn y dyfodol.

Nawr fydd angen yn gweld y pleidiau gwleidyddol eraill yng Nghymru yn wneud rhywbeth tebyg - ac nid dim ond mewn dull gosodiadau  cyffredinol neu brathiadau sain yn unig.

Mae adroddiad y Comisiwn yn delio â materion pwysig fel sefydlu Comisiwn Cenedlaethol, cyfansoddiad Cymru annibynnol, y bwlch cyllidol cyfredol a Bil Hunanbenderfyniad Cymreig.

Mae rôl a chyfrifoldebau’r Comisiwn Cenedlaethol yn hanfodol i  ‘’ sicrhau’r ymwybyddiaeth, y cyfranogiad, a’r cyfranogiad mwyaf posibl…. A phrofi barn pobl Cymru mewn refferendwm archwiliadol cychwynnol, gan nodi opsiynau cyfansoddiadol ’’ dwed yr adroddiad.

Fel y mae’r ddogfen yn awgrymu, mae Plaid Cymru yn cydnabod bod Cymru ar daith ‘tuag at annibyniaeth’ ac o reidrwydd bydd angen cwrdd â nifer o gerrig milltir economaidd a gwleidyddol ar hyd y ffordd.

I'r perwyl hwnnw, mae'r adroddiad yn nodi dau opsiwn cydffederal i'w hystyried - un wedi'i gynnig gan yr arweinydd Adam Price tebyg i Benelux a'r llall gan Glyndwr Cennydd Jones ar Cynghrair yr Ynysoedd. Bydd y ddau yn haeddu ac yn gofyn am ystyriaeth ac archwiliad pellach.

Rwy'n credu bod mater cydffederaliaeth yn hanfodol yn yr hinsawdd wleidyddol sydd ohoni.

Mae yna lawer o gefnogwyr o gyfundref ffederal ar gyfer y Deyrnas Unedig o fewn y Blaid Lafur, y Democratiaid Rhyddfrydol a hyd yn oed y Ceidwadwyr. Mae'n amlwg bod ganddo ben stêm y tu ôl iddo. Felly'r angen i ganolbwyntio ar gydffederaliaeth fel ateb cadarnhaol, cynaliadwy i'r heriau a wynebir gan Gymru.

Os bydde rhywun yn cael ei demtio i fod yn feirniadol o'r adroddiad, yna mae tueddiad i Blaid Cymru wrychu ei betiau mewn perthynas â gwneud ymrwymiad i ffordd bendant ymlaen. Fodd bynnag, gellir disgwyl y sefyllfa honno yn yr hinsawdd economaidd a gwleidyddol ansicr sydd o'n blaenau. Mae llawer o'r camau a nodwyd yn yr adroddiad sy’n angenrheidiol i sicrhau annibyniaeth yn dibynnu ar i Blaid Cymru ffurfio llywodraeth yn dilyn etholiadau'r Senedd yn 2021. Er ei bod yn ddealladwy pam mae'r adroddiad wedi defnyddio'r dull hwnnw, mae'r realiti ar lawr gwlad yn mynnu bod y ddadl yng Nghymru yn mynnu cyfranogiad trawsbleidiol. 

Ar hyn o bryd mae Plaid Cymru ymhell o fod mewn sefyllfa i ffurfio llywodraeth ar ôl Mai 2021, felly beth sy'n digwydd wedyn?

Yn fy marn i, dylai llywodraeth nesaf Cymru, waeth beth fo'i phlaid, 

yn sicr gosod y cynnig o Gomisiwn Cyfansoddiadol ar waith, os dim arall.