Cyntaf mewn cyfres – Cyfweliad gyda’r Arglwydd Elystan Morgan

Cymru, datganoli a Statws Dominiwn

Dyma’r cyntaf o chwech cyfweliad fideo a wnes gyda Elystan yn ddiweddar

Mae hon yn cynnwys sylwadau ac atgofion Elystan wrth drafod :-

Pam mae'r Alban o flaen Cymru ar faterion Cyfansoddiadol?

Pam ddigwyddodd hyn?

Bodolaeth Cymru fel cenedl yn gyfansoddiadol

Beth yw Annibyniaeth? A’r cysylltiad gyda Statws Dominiwn

Beth am y Cynulliad a’r dyfodol?

Oedd hi yn anodd gadael Plaid Cymru?

Ac yna

Cyfraniad Llafur a Phlaid Cymru i ddatblygiadau’r dyfodol

‘Mmm … Beth sydd Doc?'

Wel wedi'r cyfan nid yr Undeb Ewropeaidd (EU) neu San Steffan oedd ar fai am Brexit ond Cynulliad Cymru!

Fel y gwyr pawb nid wyf pob amser wedi bod yn ffan o Lywodraethau'r Cynulliad dros y blynyddoedd a'r modd maent wedi llywodraethu, ymddwyn a gweithredu. Nac eroed wedi bod yn edmygwr o ansawdd y Cynulliad - y dadleuon a'r trafodaethau o ran safon a sylweddau

Ond

Dwi'n gallu adnabod pan fo helynt ar droed gyda rhai pobl gyda bwriadau maleisus tuag at y Senedd, mae hyd yn oed yr enw hwnnw,mae'n debyg, yn tramgwyddo rhai Aelodau'r Cynulliad. 

Yng Nghymru, dim ond ychydig dros hanner yr etholwyr a bleidleisiodd  i adael yr UE. Wrth gwrs, yr oedd y canlyniad siomedig iawn i lawer ohonom — ac ‘roedd llawer o resymau dros y canlyniad hwnnw a byddaf yn delio gyda hynny dros y misoedd i ddod.. Mae'r feirniadaeth am y rhesymau’n haeddiannol.

Fodd bynnag, mae'r bleidlais honno wedi ysgogi David Taylor i ddweud:

' Mae’r bleidlais i adael yn dangos fod Cymru wedi’i chael eu cydio gan zeitgeist gwrthryfelgar, gwrth-sefydliad — fwy felly nag unrhyw adeg ers i'r Cynulliad Cenedlaethol ddod i fodolaeth.'

ac yna AndrewR T Davies yn haeru fod:

' Y sefydliad gwleidyddol — ac, yn benodol, y Llywodraeth Lafur Cymru a'r cenedlaetholwyr Cymreig — mewn cyflwr peryglus o anwybyddu’r sefyllfa.'

Iawn, gadewch i ni dderbyn hynny ar hyn o bryd, ond beth ydy gwir bwrpas y gosodiadau.  

Wel mae Taylor yn mynd ymlaen i ddweud:

' Y gwirionedd yw nad yw Cymru naill o blaid datganoli neu yn erbyn datganoli. Mae yna ddiffyg diddordeb cronig yn y prosiect cyfan.'

a bod:

'Ers dyfodiad datganoli mae gwleidyddion wedi teimlo’r angen taer i ddatblygu naratif cryfhau cenedlaetholdeb y lle '

Fel pe bae hynny yn beth drwg i wneud!

Mae Andrew Davies yn datgan hefyd yr un fath o farn — er bod yn ofalus i osod cafeat megis y canlynol i ddiarfogi pobl —' dywedaf hynny gydag unrhyw bleser. Ar y dechrau ‘roeddwn yn erbyn datganoli, ond bellach wedi dod yn eiriolwr brwd ond pragmatig.'

Serch hynny, mae o'r farn y :

' Byddai refferendwm ar ddiddymu Llywodraeth y Cynulliad yn llwyddo os cynhaliwyd hyn nawr … byddai'n anodd ennyn cefnogaeth i’r Cynulliad fel sefydliad... Y ffaith amdani yw dwi ddim yn meddwl y gallai ymgyrch o'r fath cael ei hennill heddiw. ‘Roedd y canlyniad yn agos iawn yn 1997, ond os ofnwyd y cwestiwn i bobl yfory, credaf y byddent yn pleidleisio i gael gwared ar y Cynulliad Cenedlaethol’

O! Felly! fel ‘roedd y cymeriad cartŵn Bugs Bunny yn i ddweud yn y 70au:

' Mmm … Beth sydd fyny Doc?'

Mae gennyf syniad go dda ac mae’n amser i reini ohonom sy'n credu mewn corff cryfach fod yn fwy hyderus i ymgyrchu dros Cymru hunanlywodraethol. Hen bryd ddeffro a siarad yn eglur.

Mae Llywodraeth y Cynulliad wedi ei rwystro o'r cychwyn a bu'n amddifad o’r rhyddid i weithredu'n yn effeithiol gyda pwerau sy’n cyfateb i Senedd yr Alban.

Yn yr hinsawdd bresennol nid wyf yn beio Nicola Sturgeon o gwbl am ail-agor y ddadl ar y cwestiwn o annibyniaeth i’r Alban nac Gordon Brown ychwaith sydd bellach yn awgrymu ateb ffederal ar gyfer yr Alban yn y Deyrnas Unedig.

Fodd bynnag, fel gyda Brexit, ble mae llais swyddogol y Blaid Lafur? Yn anffodus y mae mewn gwrthdaro mewnol difrifol.

Wrth gwrs, yr wyf yn deall y rhwystredigaethau  presennol o wleidyddiaeth a gwleidyddion. Mae llawer o'r rhesymau a’r diffygion a’u gwreiddiau ymhellach nol yn y gorffennol. 

Fodd bynnag, yr ateb yw nid i ddileu Llais cymharol newydd y Cynulliad yn y broses gyfansoddiadol — ond ei alluogi i fod yn gorff gwbl gynrychioliadol o holl bobl Cymru.

Felly yr angen yw i'r Cynulliad cael llawer mwy o bwerau. Wrth reswm gallai’r Cymry wneud gwell ymgais i lywodraethu ein hunain na San Steffan.

Gyda canlyniad Brexit, credaf mai'r dyfodol yw mewn Cymru hunanlywodraethol o fewn DU ffederal o leiaf .

Gellir dadlau hefyd am fynd ymhellach fel a’r blynyddoedd ymlaen, hyd yn oed ar seiliau economaidd.

O blith y 235 o wledydd sydd yn y byd ceir tua 130 ohonynt gyda phoblogaethau o tua 7 miliwn a llai. Yna mae 100 ohonynt gyda phoblogaethau o 4 miliwn neu lai a'r mwyafrif  gyda niferoedd llai na  Chymru. 

Stori bywyd Gwynoro ar YouTube

Bedair awr ar ddeg o atgofion ar 45 o fideos.

Hefyd chwe fideo o gyfweliadau yn ddiweddar gyda’r Arglwydd Elystan Morgan

Ddwy flynedd yn ôl mi sefyllais o flaen camera ar wahanol gyfnodau dros gyfnod o dri diwrnod i gofio am gofnodi prif ddigwyddiadau o'm bywyd a'r amseroedd.

Mae'r fideos yn cychwyn gyda'r adeg ar ôl yr ail ryfel byd hyd at ddechrau'r ganrif hon.

Y prif bwrpas gwreiddiol oedd gwneud recordiadau i helpu darparu deunydd cyffredinol fel sylfaen i'r cyfer y llyfr rwy'n ysgrifennu. Felly, er bod y mwyafrif helaeth ohonynt yn gywir mae yna rhai gwallau sy’n amlwg a byddant yn cael eu cywiro yn y llyfr.

Yn ogystal cyfarfûm yn ddiweddar yr Arglwydd Elystan Morgan sydd yn ddyn o ddeallusrwydd uchel iawn gyda phrofiad eang o wleidyddiaeth, llywodraeth, materion cyfansoddiadol a'r gyfraith – gan 'roedd yn gyn-farnwr.

Treuliwyd diwrnod dymunol yn hel atgofion a hefyd yn trafod digwyddiadau'r presennol gan gynnwys canlyniad y refferendwm, beth fydd yn debygol o ddigwydd gyda Brexit, y cythrwfl yn y Blaid Lafur, dyfodol Cymru a'i atgofion o'i ddyddiau ym Mhlaid Cymru.

Recordiwyd chwe fideo gyda Elystan fydd yn cael eu llwytho i fyny i fy sianel YouTube – gyda mwy i ddod oddi wrtho mewn ychydig fisoedd.

Y bwriad yw uwchlwytho fideo un yr wythnos gan roddi peth blaenoriaeth i rai Elystan.

Gobeithio y byddwch yn mwynhau.

Dyma fideo gwneuthum y bore yma fel trelar