06/09/2019

Tuag at Gonfensiwn Cyfansoddiadol i Gymru


Y ffordd ymlaen 

Cyfarfod - Gwesty’r Castell, Merthyr, 7 Medi 2019 Amser:10.00

Yn dilyn cyflwyniad byr ac anysbrydoledig ddoe yn y Senedd  (Medi 5) i benderfynu a ddylid sefydlu Confensiwn Cyfansoddiadol i Gymru ai peidio, (gyda llaw, prin y gellid ei alw ' n ddadl) ac yn enwedig y penderfyniad negyddol a gyrhaeddwyd yr wyf yn fwy argyhoeddedig bod ' Confensiwn Y Bobl ' yn hanfodol.

Dros y ddwy neu dair blyneddd diwethaf mae pobl o bob plaid gwleidyddol, ynghŷd â rhai sydd ddim yn perthyn i unrhyw blaid, wedi galw am Gonfensiwn.

Ynghŷd ag eraill, rydw i hefyd wedi dadlau achos sefydlu’r fath beth er mwyn datblygu’r ddadl dros ddiwygio cyfansoddiadol yn y DU. Mae angen diwygio trwyadl a phell- gyrhaeddol.

Bu ymateb digon ffafriol i’r awgrym yma ar y dechrau, gan gynnwys ymateb cefnogol gan cyn Brif Weinidog a chyn Prif Weinidog Cymru hefyd, ond does dim byd wedi digwydd hyd yn hyn.

Rwy’n argyhoeddedig na fydd achos diwygio cyfansoddiadol yn symud yn ei flaen tan y bydd i’w weld yn amlwg bod pobl yn cynllunio’n weithgar ar ei gyfer. Nid areithiau, erthyglau a raliau sydd eu hangen yn unig. 

Heb y gweithgaredd yma, credaf y gall Cymru gael ei hesgeuluso ac o bosib, ei gadael ar ôI.

Gallaf gymharu’r sefyllfa gyda’r cyfnod pan ofynnwyd i mi, ac eraill, i baratoi tystiolaeth y Blaid Lafur yng Nghymru ar gyfer Comisiwn Kilbrandon. Casgliadau’r Comisiwn hwnnw oedd yn sylfaen i Gynulliad Cymru yn 1999.

Ni fydd newidiadau cyfansoddiadol sylfaenol yn digwydd trwy ddamwain. Rhaid cynllunio ar ei gyfer.

Gwelaf y Confensiwn yn gatalydd ar gyfer y camau nesa a rwy’n hapus i fod yn gyd-lynudd yn y dyddiau cynnar.  Wrth gwrs, wrth i’r misoedd fynd yn eu blaen, y gobaith yw y bydd yn datblygu’n gorff mwy arwyddocaol, ac y bydd gwleidyddion San Steffan a’r Senedd,cynrychiolwyr llywodraeth leol, academyddion, mudiadau gwirfoddol ac ystod eang o gynrychiolwyr bywyd cyhoeddus yng Nghymru yn cyfrannu.

Y nod yw galluogi cyfranogwyr, yn drefnus ac yn synhwyrol, i drafod a rhannu barn ynglŷn â ' r Cyfansoddiad gorau i Gymru. Bydd y cyfarfod cyntaf yn cytuno ar nodau ac amcanion, o bosibl yn ystyried nifer fach o bapurau, ac yn gosod rhaglen waith.  

Bydd angen archwilio meysydd fel:

-        Gweithrediadau mewnol Cymru fel cenedl-wladwriaeth o fewn ystod o opsiynau cyfansoddiadol sy’n bosib gan gynnwys sofraniaeth
-        Cysylltiadau sefydliadol o fewn y fframweithiau
-        Dyrannu pwerau, hawliau a chyfreithiau
-        Datganoli cyllidol a pherfformiad economaidd
-        Effeithiau cymdeithasol. 

 Rwy ' n rhagweld y gallai ' r eitemau ar yr agenda gynnwys  -

-        Nodau ' r Gynhadledd Sefydlog ar Gonfensiwn Cyfansoddiadol Cymru,
-       Cysylltiadau cyfansoddiadol a sofraniaeth yn yr ynysoedd hyn – papur sy’n gosod y posibiliadau,
-       Llyfryddiaeth o adroddiadau a dogfennau i ' w darllen a’u harolygu.

Cytuno ar raglen waith -
-   Pa mor aml y dylid cwrdd?
-   Nifer aelodaeth y Gynhadledd Sefydlog,  
-   Am ba hir ddylai ' r Confensiwn fod mewn bodolaeth? 

 Yn ogystal, gallai ' r nodau a ' r amcanion fod ar hyd y llinellau canlynol

-       Cyrraedd y strwythur cyfansoddiadol gorau i Gymru,
-       Archwilio ' n drylwyr anghenion bywyd democrataidd Cymru,
-       Ymchwilio y modelau presennol a gynigwyd gan brif awdurdodau i gynllunio strwythur sefydliadau democrataidd i Gymru ar gyfer y dyfodol,
-       Adeiladu consensws ledled Cymru,
-       Cyfrannu at unrhyw ymchwiliadau Cyfansoddiadol y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cychwyn a'u cynnal.