Y ffordd ymlaen
Cyfarfod - Gwesty’r Castell, Merthyr, 7 Medi 2019
Amser:10.00
Yn dilyn cyflwyniad
byr ac anysbrydoledig ddoe yn y Senedd (Medi 5) i benderfynu a ddylid sefydlu Confensiwn
Cyfansoddiadol i Gymru ai peidio, (gyda llaw, prin y gellid ei alw ' n ddadl) ac
yn enwedig y penderfyniad negyddol a gyrhaeddwyd yr wyf yn fwy argyhoeddedig
bod ' Confensiwn Y Bobl ' yn hanfodol.
Dros y ddwy neu dair
blyneddd diwethaf mae pobl o bob plaid gwleidyddol, ynghŷd â rhai sydd ddim yn
perthyn i unrhyw blaid, wedi galw am Gonfensiwn.
Ynghŷd ag eraill,
rydw i hefyd wedi dadlau achos sefydlu’r fath beth er mwyn datblygu’r ddadl
dros ddiwygio cyfansoddiadol yn y DU. Mae angen diwygio trwyadl a phell-
gyrhaeddol.
Bu ymateb digon
ffafriol i’r awgrym yma ar y dechrau, gan gynnwys ymateb cefnogol gan cyn Brif
Weinidog a chyn Prif Weinidog Cymru hefyd, ond does dim byd wedi digwydd hyd yn
hyn.
Rwy’n argyhoeddedig
na fydd achos diwygio cyfansoddiadol yn symud yn ei flaen tan y bydd i’w weld
yn amlwg bod pobl yn cynllunio’n weithgar ar ei gyfer. Nid areithiau, erthyglau
a raliau sydd eu hangen yn unig.
Heb y gweithgaredd
yma, credaf y gall Cymru gael ei hesgeuluso ac o bosib, ei gadael ar ôI.
Gallaf gymharu’r
sefyllfa gyda’r cyfnod pan ofynnwyd i mi, ac eraill, i baratoi tystiolaeth y
Blaid Lafur yng Nghymru ar gyfer Comisiwn Kilbrandon. Casgliadau’r Comisiwn
hwnnw oedd yn sylfaen i Gynulliad Cymru yn 1999.
Ni fydd newidiadau
cyfansoddiadol sylfaenol yn digwydd trwy ddamwain. Rhaid cynllunio ar ei gyfer.
Gwelaf y Confensiwn yn
gatalydd ar gyfer y camau nesa a rwy’n hapus i fod yn gyd-lynudd yn y dyddiau
cynnar. Wrth gwrs, wrth i’r misoedd fynd
yn eu blaen, y gobaith yw y bydd yn datblygu’n gorff mwy arwyddocaol, ac y bydd
gwleidyddion San Steffan a’r Senedd,cynrychiolwyr llywodraeth leol, academyddion,
mudiadau gwirfoddol ac ystod eang o gynrychiolwyr bywyd cyhoeddus yng Nghymru
yn cyfrannu.
Y
nod yw galluogi cyfranogwyr, yn drefnus ac yn synhwyrol, i drafod a rhannu barn
ynglŷn â ' r Cyfansoddiad gorau i Gymru. Bydd y cyfarfod cyntaf yn cytuno ar
nodau ac amcanion, o bosibl yn ystyried nifer fach o bapurau, ac yn gosod rhaglen
waith.
Bydd angen archwilio meysydd fel:
- Gweithrediadau
mewnol Cymru fel cenedl-wladwriaeth o fewn ystod o opsiynau cyfansoddiadol sy’n
bosib gan gynnwys sofraniaeth
- Cysylltiadau sefydliadol o
fewn y fframweithiau
- Dyrannu pwerau, hawliau a
chyfreithiau
- Datganoli cyllidol a
pherfformiad economaidd
- Effeithiau
cymdeithasol.
Rwy
' n rhagweld y gallai ' r eitemau ar yr agenda gynnwys -
- Nodau ' r Gynhadledd Sefydlog
ar Gonfensiwn Cyfansoddiadol Cymru,
- Cysylltiadau cyfansoddiadol
a sofraniaeth yn yr ynysoedd hyn – papur sy’n gosod y posibiliadau,
- Llyfryddiaeth o adroddiadau
a dogfennau i ' w darllen a’u harolygu.
Cytuno ar raglen waith -
- Pa mor aml y
dylid cwrdd?
- Nifer aelodaeth
y Gynhadledd Sefydlog,
- Am ba hir
ddylai ' r Confensiwn fod mewn bodolaeth?
Yn
ogystal, gallai ' r nodau a ' r amcanion fod ar hyd y llinellau canlynol
-
Cyrraedd y strwythur
cyfansoddiadol gorau i Gymru,
-
Archwilio ' n drylwyr
anghenion bywyd democrataidd Cymru,
-
Ymchwilio y modelau
presennol a gynigwyd gan brif awdurdodau i gynllunio strwythur sefydliadau
democrataidd i Gymru ar gyfer y dyfodol,
-
Adeiladu consensws ledled
Cymru,
-
Cyfrannu at unrhyw
ymchwiliadau Cyfansoddiadol y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cychwyn a'u
cynnal.