Elystan Morgan ar Fuddugoliaeth Trump

Beth am Sefyllfa yr Amerig nawr? 

Pa fath o Arlywydd fydd e – cofiwn Trump yw’r Sefydliad! Bellach

Bosib fydd pethe yn wahanol iawn i'r hyn a ddywedodd yr oedd yn mynd i neud adeg yr ymgyrch. 

A fydd yn gadael ei gefnogwyr lawr - yna beth wedyn?

Cyfoeth Trump!

Beth ddigwyddodd i Hillary? Beth am ei hymgyrch?

Tebygrwydd i Brexit!

‘Mae cynllun y Llywodraeth ar gyfer cyfansoddiad pwerau ataliedig i Gymru yn sylfaenol ddiffygiol'. - Elystan Morgan

‘Mewn cymdeithas oleuedig mae system bwerau ataliedig yn dibynnu yn gyfan gwbl ar gyd-ymddiriedaeth a pharch...Os bydd y Senedd bresennol yn gwrthod derbyn hynny, yna mae geometreg foesol y sefyllfa yn cael ei effeithio’.

‘Cofiwn bob amser mae Cymru oedd trefedigaeth gyntaf Lloegr a bod pobl o hyd a fydde yn dymuno gweld hynny yn para hyd ddiwedd amser. Nid ydym wedi torri cwys newydd eto’.

Cyflwynodd Elystan Morgan welliant i Fil Cymru yng nghyswllt y penderfyniad i gadw tua 200 o bwerau yn ôl yn nwylo'r Llywodraeth Ganolog. Gofynnodd i’r Ysgrifennydd Gwladol i sefydlu gweithgor i adrodd i'r Senedd o fewn tair blynedd ar y cwestiwn o sut mae’r pwerau ac ataliwyd a’u cadwyd yn nwylo’r Llywodraeth ganolig yn gweithredu ym mhob achos.

Dyma ddetholiad o’i araith a hefyd datganiad a wnaethpwyd ganddo cyn y ddadl.

'Yn arferol byddwn yn neidio gyda llawenydd at y datblygiad hwn oherwydd mae'n gosod Cymru ar yr un sail gyfansoddiadol a’r Alban a Gogledd Iwerddon. Mae hefyd yn tacluso'r llawer iawn o'r hyn sydd yn awr mewn cyflwr o ddryswch. a ellir ei ddisgrifio megis confetti.

Ar ôl drosglwyddo pwerau bach dros gyfnod hir, ac sydd wedi dod o gannoedd o wahanol ffynonellau, yr ydych yn creu sefyllfa sydd bron yn gwarantu niwrosis cyfansoddiadol ar ran cenedlaethau lawer o gyfreithwyr Cymreig.

Byddai osgoi hynny yn hollol werth chweil.

Fodd bynnag, rwyf ymhell o fod yn fodlon ar y sefyllfa y credaf sydd yn ddiffygiol iawn yn (Bil Cymru) ac yn lasbrint fydd yn arwain at fethiant a thrychineb.

Mae'r ffaith bod tua 200 o bwerau wedi eu hatal o dan y Bil, a hefyd natur y pwerau eu hunain, yn gwneud y mater yn nonsens llwyr. Pethau dibwys sy’n yn ymwneud a materion bychain a thila (e.e.  trwyddedau alcohol, cwn peryglus, puteindra, casgliadau elusennol ac yn y blaen). Yn fy marn wrth eu cynnwys mae yn sarhad ar bobl Cymru.

Pan mae’r llywodraeth yn cynnig setliad, fel yr un y maent bellach yn ceisio ei wireddu mewn perthynas â Chymru yna mae rhaid cael cyd-ymddiriedaeth a rhyw ymdeimlad o gydbwysedd. ….. Os bydd y Senedd bresennol yn gwrthod derbyn hynny, yna mae geometreg foesol y sefyllfa yn cael ei effeithio.

Sut daeth hyn i fod? …….

Ceir hanes hir o ragfarn y gallech ei ddisgrifio fel iâ parhaol tuag at ddatganoli yng Nghymru.

Nid wyf yn credu bod unrhyw beth yn wahanol na hyn wedi cymeryd lle.

Aeth Ysgrifennydd Gwladol Cymru, efallai yn rhy barchus, at amryw o’i gyd-aelodau yn y cabinet a gofyn y cwestiwn -

'pa faterion y dymunech eu hatal '?

 yr ateb unfrydol ydoedd –

‘pob peth ar wyneb daear boed mor fach a thila neu gwbl leol y gelyd meddwl amdano'.

Pam y fath agwedd?

Cofiwn bob amser mae Cymru oedd trefedigaeth cyntaf Lloegr a bod pobl o hyd a fydde yn dymuno gweld hynny yn para hyd ddiwedd amser. Nid ydym wedi torri cwys newydd eto.

Pan ydych yn ystyried bod rhai o'r pwerau a ataliwyd – mae yna ddwsinau sydd, yn fy marn i, yn gwbl hurt a allwch ddychmygu Swyddfa Drefedigaethol y Deyrnas Unedig tri ugain mlynedd yn ol,yn enwedig pan oedd Jim Griffiths yn bennaeth yr adran honno, yn meiddio ymddwyn fel hyn tuag unrhyw drefedigaeth Brydeinig yn y Caribi neu yn yr Afrig.

'Mae'r rhain yn bwerau y mynnaf ei chadw yn ôl?’

Yn syml ni allai hyn ddigwydd

Bydd rhaid aros am ychydig cyn cael ymateb Ysgrifennydd Gwladol Cymru i’r syniad o weithgor i adrodd ar y sefyllfa .

Yn sicr fe fydd yn ddiddorol.

'Fy apêl yw pan ydym yn ystyried dyfodol Cymru yw i ni feddwl yn fawr.Os ydym yn meddwl yn fawr byddwn yn cyflawni rhywbeth gwerth chweil’

'Mae statws ddominiwn yn batrwm anhyblyg ac mae’r egwyddor a nodir yn Statud SanSteffan 1931 wedi datblygu yn wleidyddol dros 85 mlynedd bellach '. (Elystan Morgan)

'Beth ddylai fod y radd o hunanlywodraeth a phatrwm datblygiad cyfansoddiadol o dan yr amgylchiadau newydd sy'n datblygu yng Nghymru'? (Dafydd Wigley)

Darllen y ddadl yn Nhŷ'r Arglwyddi lle'r oedd y ddau ohonynt wedi medru dyrchafu'r ddadl ddifalch cynnwys Bil Cymru fe 'm hatgoffwyd o ddigwyddiad tebyg yn ystod hynt Deddf Ad-drefnu Llywodraeth leol yn y 1970au cynnar. Yna roedd grŵp ohonom yn gwneud y cais ar gyfer Cyngor Etholedig i Gymru!

Symudodd yr Arglwydd Elystan Morgan gwelliant i Fil Cymru yn Nhŷ'r Arglwyddi ar 7 Tachwedd 2016 ar hyd y llinellau canlynol.

Gofyn ar i Ysgrifennydd Gwladol Cymru, o fewn y cyfnod o dair blynedd ar ôl y  diwrnod penodedig y cyfeirir ato yn adran 55(3) sefydlu gweithgor i astudio’r posibiliadau ar gyfer Cymru, fel gwlad a chenedl, o ddatblygiadau cyfansoddiadol o fewn telerau fydd yn gyson ag egwyddorion Statud SanSteffan 1931, ac o fewn y cyfnod hwnnw o dair blynedd cyflwyno adroddiad ar ei astudiaeth i'r Senedd gydag argymhellion fel bo'n briodol.

Mae dyfyniadau o'i araith yn cynnwys:

'Fy apêl pan ydym yn ystyried dyfodol Cymru yw i ni feddwl yn fawr. Os ydych yn meddwl yn fawr yna byddwch yn cyflawni rhywbeth gwerth chweil; 


Os ydych yn meddwl yn fach, yr hyn y byddwch yn ei gyflawni bydd yn fach, neu efallai hyd yn oed yn llai nag eich bod wedi gobeithio ei gael. Dyna'r sefyllfa sydd yn ein hwynebu yn awr.

Mae patrwm llywodraethol Statws Dominiwn yn hyblyg. Mae’r egwyddor a nodir yn Statud SanSteffan 1931 wedi ei ddatblygu yn wleidyddol dros 85 mlynedd bellach.
Ac mae yn amlwg pan fyddwn yn siarad am Statws Dominiwn yng nghyd-destun Cymru nid ydym yn siarad am atgynhyrchiad o'r sefyllfa gyfansoddiadol sydd yn bodoli yn Awstralia neu Seland Newydd.

Mae'n gyfrinach agored erbyn hyn tua 10 mlynedd yn ôl, daeth llywodraethau'r Deyrnas Unedig a Sbaen bron i ddealltwriaeth ynglŷn â chynllun ar gyfer rhyw fath o Statws Ddominiwn ar gyfer Gibraltar.

Mewn geiriau eraill, mae'r cysyniad yn hyblyg, mor hydrin a hyblyg felly ei bod yn bosibl er y gwrthdaro hynafol sy’n bodoli dod i setliad cyfabsoddiadol cyfeillgar iawn.

Pwy a ŵyr beth fydd y sefyllfa ymhen pump i 10 mlynedd? Mae'n sefyllfa o fflwcs ac felly mae'n rhaid inni ystyried yr ystod o bosibiliadau allai fod.

Fe gefnogodd yr Arglwydd Dafydd Wigley'r gwelliant, a dywedodd:

'Mae penderfyniad y refferendwm diweddar yn golygu bod y Deyrnas Unedig (DU) mewn sefyllfa fwyaf anffodus - dyn a ŵyr pa berthynas newydd bydd gennym gyda’n cymdogion yn y (DU) a hefyd Gweriniaeth Iwerddon.

Dan yr amgylchiadau hyn rhaid i bawb edrych eto ar beth ddylai fod y sefyllfa briodol ar gyfer Cymru yn y byd newydd ‘rydym yn gwynebu – er gwell neu waeth.

Awgrymaf hefyd ei bod yn bryd i bleidiau gwleidyddol Llundain ddechrau meddwl yn y termau hyn hefyd.

Beth ddylai gradd o hunanlywodraeth a phatrwm datblygiad cyfansoddiadol fod o dan yr amgylchiadau newydd sy'n datblygu ar gyfer Cymru?

Tynnodd sylw at dair egwyddor ganolog:

Dylai pobl Cymru gael yr hawl i bennu'r graddau o annibyniaeth a ddymunant amcani ato a beth sy'n briodol i’r amgylchiadau fydd yn datblygu.

Dylai unrhyw setliad cyfansoddiadol rhwng cenhedloedd ein hynysoedd cydnabod y realiti ymarferol ac felly bod rhaid inni sicrhau gororau agored rhwng pob un o'r pum gwlad.

Dylai Cymru gael eu grymuso i gymryd bob penderfyniad a gall fod yn ystyrlon Llywodraeth eu cymryd yng Nghymru ein hunain yn y Cynulliad Cenedlaethol ein hunain, i'r graddau y mae pobl Cymru yn dymuno gwneud hynny.

Byddaf cyn hir yn postio cyfeiriadau at adroddiadau a phapurau gan wahanol ffynonellau academaidd a gwleidyddol o safon sydd wedi cael eu cyhoeddi yn ddiweddar ar gyfer DU ffederal, Senedd i Loegr a'r hefyd Cynulliadau rhanbarthol yn Lloegr. Nid oes amheuaeth y mae pethau'n mynd i newid dros y degawd nesaf. Fel y dywedodd Elystan os digwydd i ni 'feddwl yn fawr efallai cyflawnwn rywbeth mawr’ 

Stori bywyd Gwynoro fel y crybwyllir yn y saith fideo gyntaf 

Y teulu yn y blynyddoedd cynnar 

Yr oeddwn yn meddwl y byddai'n syniad da i roi 'hwynebau i enwau' y bobl a fu yn ganolog i 'm blynyddoedd cynnar a ‘m magwraeth hyd y pumdegau cynnar.

Cymaint rwy'n ddyledus i bob un ohonynt

Mae'r fideos i'w gweld naill ar fy sianel YouTube neu ar y blog Saesneg  

Fy rhieni – Mae'n debyg mai llun o ganol 1940's ydynt.. Nid wyd yn iawn gofio iddynt edrych mor ifanc!  Ond cofiaf i fy nhad colli ei wallt mewn ychydig wythnosau cyn iddo fod yn ddeg ar ugain.

Gyda fy nhad pan oeddwn tua 3 mlwydd oed ac yna y llall pan yn hŷn – dyddiau cynnar yn yr ysgol!

Rhieni fy Mam – Elizabeth Mary a Rhys Jones (a elwir yn Rhys y Castle) ac adwaenir fy mam-gu yn Bess). Fy nhad-cu yn dod o fferm fach iawn a oedd yn adnabyddus fel 'Y Castle' a fy mam-gu o fferm ychydig yn fwy yn Foelgastell o'r enw 'Penyfoel'. Cofio mynd i’r ddau le droeon.

Gyda fy nhaid pan oeddwn tua 4 mlwydd oed – ychydig ar ôl hynny cafodd ddamwain yn bwll glo Blaenhirwaun.Yn y pen draw cafodd ei barlysu tua 1951/2. Treuliais cryn dipyn o weddill y ddegawd yn helpu fy mam yn amal ac edrych ar ei ôl, ‘Roedd o gorff mawr ac oedd yn methu gwneud dim dros ei hun.

 

Trefor – brawd fy Mam, 

Llun o ddeutu 1951 pan ‘roedd yn Aberystwyth yn astudio ar gyfer y weinidogaeth. ‘Roeddwn yn cyfri Trefor fel brawd mewn gwirionedd. Fe fuodd yn dda dros ben i mi - mynd â fi i wahanol gemau - rygbi, criced a hyd yn oed Gemau'r Gymanwlad yng Nghaerdydd. Chwaraeodd rygbi i Gefneithin ac oedd yn  chwaraewr eithaf grymus a chaled.

Rhieni fy nhad 

John Jones a Rachel Ann. 

Buaswn yn  mynd i Cwmmawr llawer yn y 1940's hwyr a’r pum degau, fel arfer ar nos Sadwrn neu ddydd Sul ar gyfer amser te. Yr oedd yn aelwyd yn llawn bwrlwm a bywyd, chwerthin a sŵn. ‘Roedd teulu fy nhad-cu yn dod o ardal Llanarthne a chredaf fy mam-gu o Cross Hands.

Fy nhad-cu gyda rhai o'r cwpanau a enillodd mewn Eisteddfodau – ei enw llwyfan oedd 'Cymro'. ‘Roedd yn adnabyddus ledled De Cymru. Os digwydd iddo golli mewn eisteddfod nid oedd yn hapus o gwbl ac wrth gwrs y beirniaid oedd ar fai. ‘Roedd y teulu cyfan yn gerddorol iawn mewn gwirionedd!

Clan Cwmmawr! Yn anffodus dim ond un ohonynt sydd ar ôl bellach  – Claudia yn y rhes flaen (canol).

Cwmni difyr dros ben a llawn bywyd. ‘Roeddynt yn syrthio i ddau wahanol fath o bersonoliaeth - pedwar yn y rhes flaen yn fwy tyner ac yn dawelach na'r gweddill. Y ddau frawd (rhes gefnyn) yn eithriadol o swnllyd fel yr oedd y chwaer sydd yn sefyll rhyngddynt. Roedd pob un yn gantorion da ac yn gerddorol – perfformwyr mewn gwirionedd!

Fy nghartref – Manyrafon (model) a gyflwynwyd i mi rywbryd yn yr 80au ar fy mhen-blwydd ac yna Capel Peniel.

 

Yr Arglwydd Elystan Morgan wedi llunio dau welliant i Fesur Cymru fydd yn cael eu trafod Llun Tachwedd 7

Sefydlu dau weithgor i adrodd o fewn 3 blynedd ar

weithrediad fân pwerau ataledig y mesur

a Statws Dominiwn i Gymru

Yr Arglwydd Elystan Morgan yn datgan:

‘Mae cynllun y Llywodraeth ar gyfer cyfansoddiad pwerau ataledig i Gymru yn sylfaenol ddiffygiol.

Er bod system pwerau ataledig, sy’n rhoi Cymru yn gyfartal a Gogledd Iwerddon a’r Alban, yn gyfiawn ac i’w chroesawi mae dull y LLywodraeth o weithredu yn gwbl chwerthinllyd trwy gynnwys dau gant o ataliadau gyda ugeiniau ohonynt yn ymwneud a materion bychain a thila (e.e. trwyddedau alcohol, cwn peryglus, puteindra, casgliadau elusennol ac yn y blaen)

Mewn cymdeithas oleuedig mae system bwerau ataledig yn dibynnu yn gyfan gwbl ar gyd-ymddiriedaeth a pharch sy'n bodoli rhwng y fam Senedd a'r epyl.

Fodd bynnag ymddengys pan ofynnwyd y cwestiwn gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru i’w gyd-aelodau yn y cabinet -

 'pa materion y dymunech eu hatal '?

 yr ateb unfrydol ydoedd –

‘ pob peth ar wyneb daear boed mor fach a thila a gellyd meddwl amdano'.

Am y rheswm hynny disgrifiais ei hagwedd fel un Imperialaidd a threfedigaethol . Ni allen ddychmygu y Swyddfa Trefedigeuthau tri ugain mlynedd yn ol yn meiddio ymddwyn fel hyn tuag at unrhyw drefedigaeth Brydeinig yn y Caribi neu yn yr Afrig.

Ond cofiwn bob amser mae Cymru oedd trefedigaeth cyntaf Lloegr a bod pobl o hyd a fydde yn dymuno gweld hynny yn para hyd ddiwedd amser.

Mae’r gwelliant a lyniwyd yn galw ar Ysgrifennydd Cymru i sefydlu gweithgor i adrodd o fewn tair mlynedd i’r Senedd ar weithrediad y man faterion ataledig gan gofio eu bod ar yr un llaw yn groes i egwyddor sybsidiaredd (subsidiarity) ac yn fwy na hynny yn warth ar enw Cymru.

Statws Dominiwn 

‘ Mae’r gwelliant a luniais yn galw ar i Ysgrifennydd Gwladol Cymru i sefydlu gweithgor i adrodd o fewn tair mlynedd i’r Senedd ar bosibiliadau Statws Dominiwn i Gymru fel gwlad a cenedl.

Y mae rhaid i ni fewddwl am ddyfodol ein cenedl mewn termau mawrfrydig. 

 Am rhy hir buom yn begera briwsion oddiar fwrdd ein meistri.

O hyn ymlaen rhaid i ni godi ein golygon i lefelau uwch sy’n deilwng o’n statws fel gwlad a chenedl aeddfed.

Mae Statud Westminster 1931yn creu nid model haearnaidd o Statws Dominiwn ond hytrach yn datgan egwyddor hyblyg ac ystwyth’.