weithrediad fân pwerau ataledig y mesur
a Statws Dominiwn i Gymru
Yr Arglwydd Elystan Morgan yn datgan:
‘Mae cynllun
y Llywodraeth ar gyfer cyfansoddiad pwerau ataledig i Gymru yn sylfaenol
ddiffygiol.
Er bod system pwerau
ataledig, sy’n rhoi Cymru yn gyfartal a Gogledd Iwerddon a’r Alban, yn gyfiawn
ac i’w chroesawi mae dull y LLywodraeth o weithredu yn gwbl chwerthinllyd trwy
gynnwys dau gant o ataliadau gyda ugeiniau ohonynt yn ymwneud a materion
bychain a thila (e.e. trwyddedau alcohol, cwn peryglus, puteindra, casgliadau
elusennol ac yn y blaen)
Mewn
cymdeithas oleuedig mae system bwerau ataledig yn dibynnu yn gyfan gwbl ar
gyd-ymddiriedaeth a pharch sy'n bodoli rhwng y fam Senedd a'r epyl.
Fodd bynnag
ymddengys pan ofynnwyd y cwestiwn gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru i’w gyd-aelodau
yn y cabinet -
'pa materion y dymunech eu hatal '?
yr ateb unfrydol ydoedd –
‘ pob peth
ar wyneb daear boed mor fach a thila a gellyd meddwl amdano'.
Am y rheswm
hynny disgrifiais ei hagwedd fel un Imperialaidd a threfedigaethol . Ni allen
ddychmygu y Swyddfa Trefedigeuthau tri ugain mlynedd yn ol yn meiddio ymddwyn fel
hyn tuag at unrhyw drefedigaeth Brydeinig yn y Caribi neu yn yr Afrig.
Ond cofiwn
bob amser mae Cymru oedd trefedigaeth cyntaf Lloegr a bod pobl o hyd a fydde yn
dymuno gweld hynny yn para hyd ddiwedd amser.
Mae’r
gwelliant a lyniwyd yn galw ar Ysgrifennydd Cymru i sefydlu gweithgor i adrodd
o fewn tair mlynedd i’r Senedd ar weithrediad y man faterion ataledig gan gofio
eu bod ar yr un llaw yn groes i egwyddor sybsidiaredd (subsidiarity) ac yn fwy
na hynny yn warth ar enw Cymru.
Statws
Dominiwn
‘ Mae’r gwelliant a luniais yn galw ar i Ysgrifennydd Gwladol Cymru i sefydlu gweithgor i adrodd o fewn tair
mlynedd i’r Senedd ar bosibiliadau Statws Dominiwn i Gymru fel gwlad a cenedl.
Y mae rhaid
i ni fewddwl am ddyfodol ein cenedl mewn termau mawrfrydig.
Am rhy hir buom
yn begera briwsion oddiar fwrdd ein meistri.
O hyn ymlaen
rhaid i ni godi ein golygon i lefelau uwch sy’n deilwng o’n statws fel gwlad a
chenedl aeddfed.
Mae Statud Westminster
1931yn creu nid model haearnaidd o Statws Dominiwn ond hytrach yn datgan egwyddor
hyblyg ac ystwyth’.